نانو فناوری یار کمکی صنعت بسته‌بندی

تیتر فرهنگی: اشکان شکوه‌فرد– مشاور و استراتژیست صنعت چاپ یادداشتی را با عنوان «نانو فناوری یار کمکی صنعت بسته‌بندی» نوشت. این یادداشت که ادامه سری یادداشت‌های وی درباب چالش‌های صنعت چاپ و بسته‌بندی است به نقش مهم این صنعت در سلامت و امنیت غذایی اشاره دارد.

وی در یادداشت دوم  با ذکر دلایل علمی نقش صنعت چاپ و بسته بندی را در نگه‌داری محصولات غذایی مهم دانست و  به دلایل توجه دانشمندان به اهمیت بسته‌بندی زیست‌پذیر که مانع از انتقال سموم به مواد غذایی هم باشد هم پرداخت.

مشروح این یادداشت را که برای انتشار در  تیتر فرهنگی قرار گرفته است در ادامه می‌خوانید:

بسته‌بندی مواد غذایی نقش اساسی در محافظت از محصولات غذایی در برابر عواملی مانند گرما، اکسیداسیون و نور دارد. بهبود در مطالعات بسته‌بندی مواد غذایی باعث ایجاد بسته‌بندی فعال شد که هدف آن افزایش عمر ماندگاری مواد غذایی فاسد شدنی و همچنین حفظ یا افزایش کیفیت و ایمنی آنها است. امروزه نگرانی‌هایی از سوی مصرف‌کنندگان در مورد بسته‌بندی مبتنی بر افزودنی‌های شیمیایی که اثرات خطرناکی بر سلامت و محیط‌زیست دارد.

بسته‌بندی‌های پلیمری حدود ۵۰ درصد از سهم بازار را دارا هستند. از نظر کمی و کیفی، مهم‌ترین دسته از مواد بسته‌بندی، هم برای مواد غذایی و هم برای کاربردهای غیرغذایی پلیمرها هستند. مواد پلیمری نسبتاً متنوع و همه کاره هستند. آنها می‌توانند انعطاف پذیر، شفاف یا مات، ترموپلاستیک (قابل آب بندی)، نسبتاً کریستالی یا عملاً بی‌شکل یا منعطف باشند. آنها را می‌توان به صورت فیلم یا ظروف با اشکال و اندازه‌های مختلف تولید کرد.

امروزه بسته‌بندی‌های نوین می‌توانند، از فاسد شدن مواد غذایی جلوگیری کنند. امکان ردیابی، بازاریابی و به اشتراک‌گذاری اطلاعات را برای مصرف‌کنندگان فراهم می‌کند. اما متاسفانه مواد شیمیایی یا پلیمری می‌توانند به مواد غذایی منتقل شوند، فرآیندی که مهاجرت نامیده می‌شود و متاسفانه برای آینده دنیا مضر است.

مهاجرت مونومر که تحت تاثیر دما و نور در بسته‌بندی‌های PVC (پلی وینیل کلرید) آزاد می‌شود متاسفانه یک سرطان‌زای قوی است. در حالی که بسته‌بندی مواد غذایی جزء جدایی ناپذیر صنایع غذایی است و به نگهداری مواد غذایی و نوشیدنی‌ها به شیوه‌ای بهداشتی کمک می‌کند، اما گاهی اوقات می‌تواند باعث نگرانی در مورد ایمنی مواد غذایی شود. برخی از مواد بسته‌بندی مانند انواع خاصی از پلاستیک، پلی اتیلن و استایروفوم هنگام گرم شدن می‌توانند سموم را آزاد کنند و برای مصرف‌کنندگان خطرناک باشند. مواد بسته‌بندی که تحت تابش قرار می‌گیرند (همراه با غذا) می‌توانند مواد غیرغذایی ناایمن را به غذا منتقل کنند.

برخی از پلیمرها (مانند پلی‌اتیلن)، مانع بسیار خوبی در برابر رطوبت هستند، اما در برابر اکسیژن کاملاً نفوذپذیر هستند، برخی دیگر در برابر گازها و بخارات در برابر مجاورت اکسیژن و بخار آب و مهاجرت مواد با وزن مولکولی کم در بسته‌بندی غذایی در برابر مونومرها، نفوذپذیر هستند.

بسته‌بندی مواد غذایی تقریباً نیمی از وزن کل بسته فروخته شده است و تقریباً دو سوم زباله‌های جامد شهری را تشکیل می‌دهد. غالبا بازیافت پلاستیک‌های بسته‌بندی مواد غذایی امکان‌پذیر نیست، زیرا ممکن است با مواد غذایی ترکیب شده باشند و آلوده شده باشند.

به دلیل مطالبی که در بالا گفته شد تمرکز اصلی پژوهشگران بر توسعه بسته‌بندی‌های زیست فعال معطوف شده است. از این رو، آنها شروع به جست‌وجوی جایگزین‌های طبیعی کردند که یکی از آنها کیتوزان است.

امروزه کیتوزان به عنوان یک بیوپلیمر طبیعی غیرسمی، زیست تخریب پذیر و سازگار با محیط‌زیست گزینه مناسبی برای استفاده در صنایع بسته‌بندی و همین‌طور در صنایع نساجی است.

بسته‌بندی هوشمند که می‌تواند ترکیبات فعال، ویژگی‌های برجسته مانع گاز/بخار، و همچنین تجزیه‌پذیری زیستی برای کاهش دفع زباله‌های پلاستیکی را به همراه داشته باشد، یک دارایی جذاب در صنعت بسته‌بندی نوآورانه مواد غذایی است.

پیشرفت عظیم در فناوری نانو، تأثیر نانوذرات را در جوامع علمی و اخیراً در جامعه ما متحول کرده است. نانوذرات در انواع مختلفی از کاربردها و نوآوری‌های مختلف فنی و علمی، از الکترونیک گرفته تا درمان‌های پزشکی پیشرفته یافت می‌شود. صنایع غذایی و نساجی به اهمیت نانوذرات پی برده‌اند و به دلیل خواص ضد باکتریایی، ضد میکروبی، مقاوم در برابر آب و محافظتی عالی از آنها به طور گسترده‌ای استفاده می‌کنند. چنین موادی در طیف گسترده‌ای از محصولات مختلف مانند محافظ‌ها، بسته‌بندی مواد غذایی، منسوجات و پارچه‌های داخلی خودروهای لوکس یافت می‌شوند.

امروزه بسته‌بندی را می‌توان به سه دسته اصلی تقسیم کرد؛ نخستین دسته مربوط به بسته‌بندی غیرفعال می‌شود که به همان استفاده از بسته‌بندی‌های سنتی پوشش‌دار اطلاق می‌شود. دسته دوم بسته‌بندی فعال است که مواد بسته‌بندی به طور فعال به تغییرات محیطی داخلی و خارجی واکنش نشان می‌دهند (به عنوان مثال، مواد فعال موجود در بسته می‌توانند اکسیژن را جذب کنند و ماندگاری مواد داخل بسته‌بندی را افزایش دهند) و دسته سوم بسته‌بندی هوشمند نام دارد که استفاده از مواد شیمیایی با فناوری (الکتریکی، الکترونیکی، مکانیکی یا غیره) و ترکیب آنها در ایجاد محصولاتی که کاربردی و مفید هستند و عملکردهای جدیدی را به کل محصول اضافه می‌کنند. گفتنی است، امروزه این تکنولوژی در لیبل محصولات غذایی استفاده می‌شود.