پرتره‌ای از علیرضا چیت‌ساز؛ پیشکسوت صنعت بسته‌بندی

تیتر فرهنگی: علیرضا چیت‌ساز شوشتری (۱۳۲۵-اهواز) مدیر شرکت کارتن‌ گستر کارون یکی از پیشکسوتان صنعت بسته‌بندی و جعبه‌سازی است. او سابقه همکاری با برندها متعددی را دارد و برای محصولات زیادی جعبه‌ ساخته است. سابقه فعالیت‌ در حوزه گرافیک و نقشه‌کشی به او کمک می‌کند تا استحکام و زیبایی را به عنوان دو ویژگی اساسی، در طراحی‌هایش اعمال کند. در ادامه بیشتر او را می‌شناسیم:

شروع کار هنری و تحصیل در آلمان

کار هنری را از ۱۶ سالگی شروع کردم و اولین رشته‌ای که به آن علاقه‌مند شدم، خوشنویسی و خطاطی بود که به کسب مدال طلا در مسابقات کشوری رامسر منجر شد. در ۱۷-۱۸ سالگی، آفیش‌های سینماهای اهواز را طراحی می‌کردم. آن ‌زمان چیزی به اسم فونت وجود نداشت و تمام نوشته‌ها را خودم طراحی می‌کردم.

بعد از خطاطی، به نقاشی و بعدتر به رشته نقشه‌کشی علاقه‌مند شدم و در مجموعه‌های مختلفی فعالیت کردم. بین سال‌های ۵۱ تا ۵۴ مسئول دفتر گرافیک دانشگاه شریف شدم و کتاب‌های درسی انگلستان را طراحی می‌کردم. نسخه طراحی شده را به انگلستان ارسال می‌کردند، آنجا تکثیر و بین دانشجویان توزیع می‌شد. نسخه‌های محدودی هم به ایران ارسال می‌شد که نمی‌دانم امروز چیزی از آن‌ها در کتابخانه‌ دانشگاه باقی مانده یا نه.

تنها ۶ ماه بعد از پیروزی انقلاب بود که به آلمان سفر کردم و در شرایطی که زبان آلمانی نمی‌دانستم، در بخش صفحه‌بندی نشریه‌ای به نام «آلگمان آکسپورگ» به استخدام درآمدم و برایشان لی‌اوت می‌بستم. هنوز کامپیوتری درکار نبود و صفحه‌بندی‌ها با دست و روی میز نور انجام می‌شد. متن‌ها تایپ شده و در ستون‌های مشخص در اختیار من قرار می‌گرفت و من کار صفحه‌بندی را انجام می‌دادم.

بعدتر به مونیخ رفتم و در دانشگاه باوهاس  شروع به تحصیل کردم و گرافیک خواندم. در بازگشت به ایران، کار طراحی را ادامه دادم و طرح جلد بسیاری از کتاب‌ها و مجلات را طراحی کردم. آن زمان، هنوز واژه «گرافیک» برای مردم شناخته شده نبود و یادم می‌آید برای خریدن یک قلم «اِیر براش» از آمریکا و ارسال آن به ایران، ۳ ماه انتظار کشیدم.

تنها ۲ مرکز طراحی در کشور وجود داشت که این قلم را که برای ایجاد سایه‌روشن در طرح‌ها از آن استفاده می‌شد در اختیار داشتند. چند قطره مرکب در قلم می‌ریختیم و از طریق اتصال به یک موتور پمپ و با فشار باد، مرکب روی صفحه پاشیده می‌شد. کار به همین منوال گذشت تا اینکه از سال ۱۳۶۸ وارد حوزه بسته‌بندی و جعبه‌سازی شدم که آمیزه‌ای از طراحی، مهندسی و نقشه‌کشی است.

طراحی لوگو برای شرکت آمریکایی

همینطور است. لوگوی بسیاری از برندها را من طراحی کرده‌ام. این کار، مقتضیات خاص خودش را دارد و باید متناسب با مختصات هر صنعت و نوع محصولات، طراحی شود. بسیاری از طراحان امروزی، به این نکات توجه نمی‌کنند و مثلا لوگویی را برای یک کالای صنعتی طراحی می‌کنند که مناسب یک محصول غذایی مثل چیپس و پفک است.

همین حالا می‌توانید طراحی‌های من را در لوگوی جنرال استیل، منطقه آزاد ماهشهر، شرکت زیراکس و… ملاحظه کنید. حتی سال ۱۳۷۰ که طراحی لوگو برای یک شرکت تولیدکننده قطعات لوازم یدکی ماشین‌های سنگین راه‌سازی در آمریکا به مسابقه گذاشته شده بود، طرح من به‌عنوان لوگوی این شرکت انتخاب شد و تمام محصولات شرکت مولتیران ( مستر پارتس) با همین لوگو در جهان عرضه می‌شود.

طراحی بدون چسب

برای هر محصولی که فکرش را بکنید؛ از محصولات غذایی گرفته تا محصولات الکترونیک، بهداشتی، دارویی و… جعبه‌سازی کرده‌ام. مهمترین ویژگی کار من هم این است که طراحی تمام جعبه‌هایی را که تا کنون ساخته‌ام، خودم انجام داده‌ام و هیچ کدام از آن‌ها، کپی برداری نشده است.

من در این کار فرمول‌ها و تکنیک‌های خاص خودم را دارم و زاویه‌ها و برش‌هایی که در طراحی‌هایم به کار می‌برم، منحصربه‌فرد است. درحالی که تقریبا تمام جعبه‌سازها از الگوهای تکراری استفاده می‌کنند و عمدتا تنها با وارد کردن طول، عرض و ارتفاع به برنامه کامپیوتری، نزدیکترین طرح را برای محصول انتخاب می‌کنند که من کارشان را به هیچ وجه قبول ندارم؛ چون ضعف‌هایی در آن‌ها وجود دارد که از زیبایی و استحکام کم می‌کند.

نکته حائز توجه دیگر این است که برخلاف نمونه‌های موجود در بازار، ۹۹ درصد از محصولات که من می‌سازم، نیازی به چسب ندارند و جوری آن‌ها را طراحی می‌کنم که لبه‌های کار در هم چفت می‌شوند. این مساله به دوام و زیبایی کمک می‌کند، به آن‌ها قابلیت باز شدن و استفاده دوباره می‌دهد، بهداشتی‌‌ و دوستدار محیط‌زیست هستند.

همچنین از آنجایی که چسب در دمای پایین، چسبندگی خود را از دست می‌دهد و این مساله باعث تخریب می‌شود، ساخته‌های من برای بسته‌بندی محصولات فریزری مثل فرآورده‌های گوشتی مناسب است. در آخرین نمایشگاهی هم که در آن شرکت کردیم -نمایشگاه آینده چاپ ایران- نیز یکی از بازدیدکنندگان‌، واردکننده گوشت منجمد به کشور بود و همین ویژگی، برای‌مان زمینه‌سازی همکاری و عقد قرارداد شد.

چرا کرافت؟

استفاده از کارتن برای جعبه‌سازی، مزیت‌های فراوانی دارد که در عین زیبایی و طرح‌پذیر بودن، استحکام بالایی به محصول می‌دهد؛ به طوری که می‌تواند به خوبی از هر محصولی محافظت کند. به همین خاطر حتی به مشتریانی که به دنبال تهیه هارد باکس یا جعبه‌های سخت هستند، پیشنهاد می‌کنیم از جعبه‌های کارتنی استفاده کنند؛ زیرا کنگره‌های موجود در لایه میانی، ضربه‌پذیری جعبه را به حداقل می رساتد ولایه‌های کرافت که روی جعبه را می‌پوشانند، بسیار زیبا، طرح‌پذیر و قابل چاپ هستند.

بسیاری از محصولاتی که ما می‌سازیم، برای بسته‌بندی اقلام صادراتی استفاده می‌شوند‌ و با نمونه‌های مشابه خارجی، رقابت می‌کنند. همانطور که می‌دانید، بسته‌بندی و جعبه‌سازی نقش مهمی در عرضه و فروش محصولات دارد و حتی اگر بهترین محصول را بدون بسته‌بندی زیبا و استاندارد در بازارهای جهانی عرضه کنید، شانسی برای موفقیت و فروش نخواهید داشت. اگر دقت کرده باشید، کارتن در بسته‌بندی بسیاری محصولات خارجی حرف اول را می‌زند و امروزه اقلام مختلفی نظیر لپ‌ تاپ نیز در این نوع پوشش، بسته‌بندی می‌شود.

و مهمترین دغدغه

اصلی‌ترین دغدغه‌ای که در طول این سال‌ها با آن مواجه بوده‌ام این است که هیچ حمایتی از این صنعت نمی‌شود و اکثر حمایت‌ها، معطوف به سایر بخش‌های صنعت چاپ و بسته‌بندی است. متاسفانه اهمیت جعبه‌سازی آن‌طور که باید و شاید مورد توجه مسئولان قرار نگرفته و ظرفیت‌های آن نادیده گرفته شده است.

نکته قابل توجه دیگری که باید به آن اشاره کنم، مغفول ماندن این تخصص در فرآیندهای آموزشی است؛ به‌طوری که یسته بندی هیچ‌ وقت  به‌عنوان یک رشته مستقل در مراکز آموزشی و دانشگاه‌ها تدریس نشده است. واقعا جای افسوس دارد که هیچ زمینه و ساختاری وجود ندارد تا آموخته‌ها و تجربیات خود را به نسل‌های جوان، آموزش بدهم و هیچ نهادی هم چنین دغدغه‌ای را احساس نمی‌کند.

در سایه همین بی‌توجهی‌ها است که شاهد رواج کپی‌کاری‌ها و تولیدات بی‌کیفیت در بازار بسته‌بندی هستیم و خلاقیت خاصی در تولیدات اکثر واحدهای جعبه‌سازی نمی‌بینیم.