مارو در شبکه های اجتماعی دنبال کنید
موافقان کاغذ سنگی را به دلیل مصرف آب و انرژی کمتر، دوستدار طبیعت می‌دانند، اما مخالفان این تحلیل را به دلیل وجود مشتقات نفتی رد می‌کنند.
تیتر فرهنگی– مهتاب دمیرچی: صرفه‌جویی در مصرف کاغذ و کاهش میزان استفاده از این کالا همواره جز راهکارهایی بوده است که بشر را به سمت الکترونیکی شدن بسیاری از فرآیند‌هایی که نیازمند مصرف کاغذ بوده‌اند کشاند از توسعه نشر الکترونیک تا حذف کاغذ در فرآیند‌های بروکراتیکی سازمانی. در واقع عباراتی نظیر کاهش مصرف کاغذ منجر به حفظ درختان بیشتری می‌شود، در راستای رسیدن به اهداف زیست محیطی خلق شدند.
علاوه بر این راه‌حل‌ها، تولید کاغذ با مواد اولیه معدنی و نفتی، راهکار دیگری بود که در یک دهه اخیر توجه زیادی به ویژه در کشورمان به آن شد. البته نسل‌های اولیه کاغذ سنگی به اواخر دهه ۹۰ میلادی و کشور تایوان بر می‌گردد. در این زمان بود که فرآیند تولید آن در جهان شناخته شد و عناوینی چون گل سنگ، کاغذ اقتصادی و کاغذ صخره به خود گرفت و در کنار این نام‌ها به آن کاغذ قرن بیست و یکمی هم می‌گویند.
این کاغذ با استفاده از کربنات کلسیم موجود در سنگ آهک و نه الیاف سلولزی موجود در چوب درختان، تولید می‌شود و کشورمان به دلیل دارا بودن منابع فراوان سنگ آهنگ در رده چهارم تولیدکنندگان این نوع کاغذ در جهان و نخستین کشور در خاورمیانه قرار گرفته است. با توجه به اینکه در فرآیند تولید این نوع کاغذ از چوب درختان استفاد نمی‌شود و آب و انرژی کمتری هم برای تولید می‌طلبد و از طرفی هم دوام بالایی در برابر آب و دیگر مایعات نظیر روغن دارد، تولیدکنندگان را در تولید قانع کرده است که به تولید انبوه آن بپردازند. اما چون بخشی از مواد تشکیل دهنده کاغذهای سنگی، مشتقات نفتی است، به چرخه طبیعت باز نمی‌گردند و تجزیه‌پذیر نیست به همین دلیل موضوع تولید آن بر سر تاثیرات زیست‌محیطی‌اش محل مناقشه دو گروه از موافقان و مخالفان که معمولا اهالی معدن و کارشناسان محیط‌زیست را در بر می‌گیرند، شده است.
کاغذی که مچاله نمی‌شود
احسان پیری رئیس هیات‌مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت جوانان ایران و از موافقان تولید کاغذ سنگی در گفت‌وگو با تیتر فرهنگی گفت: ۸۰ درصد ماده تشکیل‌دهنده کاغذ سنگی کربنات کلسیم است و این ماده در ایران به وفور یافت می‌شود. استان‌های یزد، همدان، مرکزی و سمنان دارای منابع غنی سنگ آهک هستند که می‌توان معادن موجود در این استان‌ها را برای تولید کاغذ از سنگ مورد بهره‌برداری قرار داد. همچنین به دلیل کارخانه‌های سیمان در کشور در منطقه به عنوان یکی از تولیدکنندگان سیمان شناخته می‌شویم که به منابع غنی سنگ آهک در کشور بر می‌گردد.
به گفته پیری، با وجود منابع غنی سنگ آهک در کشور، به مراتب در حوزه ساخت کاغذ از سنگ می‌توانیم نسبت از اروپایی‌ها پیشی بگیریم و این یک مزیتی است که کشورمان نسبت به آنها دارد چراکه سنگ آهک و کربنات کلسیم در کشورهای اروپایی کمیاب‌تر است.
وی خشک بودن اقلیم ایران را دلیل دیگر اهمیت ساخت کاغذ از سنگ دانست و گفت: با توجه به اینکه ایران در کمربند خشک کره زمین قرار دارد و کم‌آبی یکی از اصلی‌ترین معضلات کشور است تولید کاغذ سنگی را توجیه‌پذیرتر می‌کند چراکه در فرآیند تولید آن مصرف آب بسیار کم است.
پیری گفت: کاغذها یا ورقه‌های سنگی شرایط بسیار خوبی را برای صنعت چاپ و تبلیغات به وجود می‌آورد و موجب ارتقای کیفیت می‌شود. گتننی است در این نوع از کاغذها جذب آب به حداقل می‌رسد و حتی در مقابل روغن هم دوام و مقاومت بالایی دارد همچنین به راحتی پاره نمی‌شود.
وی افزود: تنها عیب این نوع از کاغذها این است که نسبت به دما در دستگاه‌های چاپ حساس است. در واقع بافت کاغذ سنگی در دماهای بالا آسیب‌پذیر بوده به همین جهت از آن برای چاپ با پرینتر‌های لیزری نمی‌توان استفاده نمود. زیرا به علت وجود پلیمر در فرمولاسیون کاغذ سنگی، کارایی مناسبی نداشته و مچاله می‌شود. اما عدم مصرف چوب میزان کم آبی که در فرآیند تولید مصرف می‌کند که به شدت کمتر از کاغذ سلولزی است این کاغذ را در زمره کاغذهای دوستدار محیط‌زیست قرار داده است. همچنین برای سفید شدن آن بر خلاف کاغذهای معمول سلولزی که از ماده سفیدکنندگی استفاده می‌کنند اما چون کربنات کلسیم ذات سفید رنگی دارند نیاز به استفاده از مواد سفیدکننده نیست. همانطور که گفته شد ۸۰ درصد آن از کربنات کلسیم و ۲۰ درصد مابقی آن مواد نفتی و پلی اتیلن و پروپیلن است.
دستگاه‌های قدیمی مانع رشد کاغذ سنگی
پیری گفت: یکی از دلایلی که موجب شد از کاغذ سنگی استقبال خوبی نشود دستگاه‌های قدیمی و بالا رفتن دما در هنگام کار است. با توجه به اینکه بسیاری از دستگاه‌ها در چاپخانه‌ها با دمای بالا فعالیت می‌کنند نمی‌توان در این دستگاه از کاغذ سنگی استفاده کرد. به اعتقاد من با رشد و توسعه فناوری استفاده از کاغذهای سنگی برای چاپخانه دارها توجیه پذیرتر خواهد بود و استقبال از آنها بیشتر هم می‌شود.
وی درباره هزینه تولید کاغذ سنگی در مقایسه با کاغذ سلولزی گفت: هزینه تولید و فراوری کاغذهای سنگی بیشتر از کاغذهای معمولی است. این کاغذ به علت مقاومتی که دارد در صنعت تبلیغات و چاپ افست به شدت می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد و ماندگاری و عمر بسیار بالایی نسبت به کاغذ معمولی دارد. بسیاری از کاغذها و کتاب‌های قدیمی پس از گذشت زمان و مرور زمان فرسوده می‌شوند. اما این کاغذ به دلیل مقاومتی که دارد عمر بسیار طولانی‌تری دارد و در حفظ اسناد می‌تواند مورد استفاده حیاتی قرار بگیرد در واقع برای نگهداری طولانی می‌توان از این کاغذ استفاده کرد.
به گفته این فعال معدنی، علت بالا بودن هزینه تولید و فراوری این کاغذ این است که شناخت دقیقی از این کاغذ در عموم وجود ندارد و ان راندمانی که باید برای تولید آن در نظر گرفته شود اتفاق نیفتاده است.
کاغذ سنگی، کالایی زیست‌تخریب‌ناپذیر
با توجه به موارد گفته شده از سویی دیگر مخالفان تولید کاغذ سنگی معتقدند تولید کاغذ سنگی هیچ توجیه زیست‌محیطی ندارد. حسین جلالی ترشیزی استاد صنایع سلولزی و کاغذ در دانشگاه شهید بهشتی در گفت‌وگو با تیتر فرهنگی کاغذ سنگی را نه تنها یک کالای زیست‌تخریب‌ناپذیر دانست که هیچ گاه نمی‌توان از آن به عنوان یک جایگزین کاغذهای سلولزی بهره گرفت.
وی گفت: مهم‌ترین بحثی که درباره ساخت کاغذ سنگی باید به آن توجه کرد، جنبه زیست‌محیطی آن است با توجه به اینکه ۲۰ درصد مواد پایه کاغذ سنگی پلی اتیلن و پروپیلن است و هر دو جزو پایه‌های نفتی به حساب می‌آیند، اما هنوز هیچ راهکاری برای تجزیه آن در طبیعت در نظر گرفته نشده است.
جلالی گفت: با توجه به اهمیت جامعه جهانی به ساخت کالاهای زیست‌‌تخریب‌پذیر و سازگار با محیط‌زیست، بازیافت و بازگشت کالاها و موادتشکیل‌دهنده آن به طبیعت امری ضروری است. به همین دلیل کاغذ سنگی بازار موفقی در جهان ندارد؛ چراکه با توجه به تمرکز و اهمیت جامعه جهانی به استفاده از مواد غیر پلاستیکی، نمی‌توان انتظار وجود بازار موفق جهانی را هم داشت.
عضو سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوا افزود: اینکه ایران توانمندی قابل توجهی در تولید کاغذ سنگی دارد، تنها گزاره‌ای است برای متقاعد کردن مخاطب. چراکه در همه جای دنیا پذیرفته شده است که مواد فسیلی نباید در چرخه مصرف انسان قرار بگیرد. همچنین به صرف آنکه ایران ظرفیت تولید کاغذ سنگی دارد، نباید به تولید انبوه پرداخت. بنابراین نمی‌توان دلیل اقناع کننده‌ای به لحاظ زیست‌محیطی نسبت به ساخت ورقه‌هایی که پایه نفتی دارند، یافت.
به گفته وی، ورود هر محصول به بازار، نیازمند پیوست زیست‌محیطی است اما این ورقه‌های سنگی که پایه نفتی دارند، فاقد پیوست زیست محیطی هستند و به اعتقاد بسیاری از متخصصان در صنعت کاغذ، ورود این مهمان ناخوانده به صنعت و چرخه بازیافت کاغذ منجر به صدمات جبران ناپذیری به محیط‌زیست و صنعت چاپ و کاغذ می‌شود.
مواد معدنی جای سلولز را نمی‌گیرد
سردبیر علمی نشریه سلولز سبز گفت: در واقع ورود آن به چرخه تولید به دلیل برخی ترکیبات نفتی باعث می‌شود که بخش‌های مختلف صنعت کاغذ خسارات مختلفی ببینند. به طور خلاصه مواد نفتی به کار رفته در این نوع از کاغذها تحمل حرارتی لازم را در دستگاه‌ها ندارند و این امر موجب چسبندگی کاغذ و ایجاد اختلال و توقف تولید می‌شود. از سویی دیگر تاکنون هیچ پاسخ قانع کننده‌ای از سوی فعالان معدنی و موافقان تولید کاغذ سنگی درباب بازگشت این کاغذ به محیط‌زیست و فرآیند استاندارد پسماند ارائه نشده است. همچنین طبق نظر برخی از فعالان حوزه چاپ و چاپخانه‌دارها ماهیت سنگی و معدنی این نوع از کاغذها باعث شده است که دلپذیری و مطلوبیت فرآیند کاغذ سلولزی را در فرآیند چاپ نداشته باشند.
تنها برای اسناد و اوراق بهادار مطلوب است
شاید بتوان گفت تنها در مواردی که نیازمند نگهداری طولانی مدت اطلاعات روی کاغذ هستیم می‌توان از کاغذ سنگی استفاده کرد برای مثال اسناد و اوراق بهادار که تقریبا دور ریخته نمی‌شوند و یا به چرخه بازیافت باز نمی‌گردند مواردی است که می‌تواند به عنوان یک گزینه مورد استفاده قرار بگیرند.
مزیت مهم کاغذهای سلولزی بازیافت حداکثری آن است کاغذهای سلولزی به ویژه آن‌هایی که در معرض چرخه تولید و مصرف کوتاه مدت قرار می‌گیرند بارها بازیافت می‌شوند و دوباره تبدیل به کاغذ می‌شوند این در حالی است که کاغذهای سنگی تجزیه ناپذریند و تصور اینکه حجم زیادی از این کاغذ بدون بازگشت به طبیعت در محیط‌زیست باقی می‌متند دشوار است
به گفته جلالی، برخی مسئولان تنها به دنبال آمار و رزومه‌سازی هستند و خودکفایی در کاغذ ابزاری است که آنها بتوانند برای خود رزومه‌سازی کنند به همین دلیل با ارائه آمارهای اشتباه تنها به دنبال شوآف هستند. مضلات کاغذ با چنین اقداماتی و تولید انبوعه کاغذ سنگی رفع نمی‌شود.
سخن آخر
امروزه یکی از اصلی‌ترین بحران‌های زیست‌محیطی این کره خاکی پسماندهایی است که بشر در طول عمر هزاران ساله خود تنها در دو قرن اخیر روانه زیستگاه‌های مختلف کرده است. به خطر افتادن شمار زیادی از جانداران و تغییر زیستگاه و مهاجرت‌های اجباری آنان تنها نمودهای ظاهری وجود پسماند در طبیعت است؛ بنابراین یکی از اقدام اساسی برای کاهش آسیب به چرخه‌های زیستی و کاهش میزان پسماند در چرخه طبیعت و استفاده از کالاهایی است که مواد تشکیل‌دهنده آن قابلیت بازگشت به طبیعت را داشته باشند.
