هوش مصنوعی متوسط‌ها را حذف می‌کند/ آینده نشر در آینه‌ی تکنولوژی

وابستگی صنعت نشر به آخرین دستاوردهای صنعت چاپ، غیرقابل انکار است. با این حساب، آینده کتاب و کتابخوانی تا حدود زیادی به ابداع تکنولوژی‌ها و متدهای چاپی جدید وابسته است؛ خصوصا در جهان دیجیتال که امروزه به میدان یکه‌تازی‌های هوش مصنوعی تبدیل شده.

در این خصوص، خبرنگار تیتر فرهنگی به گفت‌وگویی مفصل با علی محمدپور، دبیر کمیته ناشران کتاب دیجیتال و دبیر مجمع ناشران دیجیتال کودک پرداخته و احوال گذشته، حال و آینده صنعت نشر را از او جویا شده است. در ادامه، اظهارات این کارشناس و فعال صنعت نشر را خواهید خواند.

پیشینه تاثیر تکنولوژی بر چاپ و نشر

ابداع و توسعه دستگاه‌های چاپ افست باعث شد که صنعت نشر برای حدود ۷۰ یا ۸۰ سال قبل رشد خوبی پیدا کند؛ به‌طوری‌که به‌واسطه این نوع چاپ، هزینه چاپ کتاب به‌شدت پایین آمد و سرعت چاپ افزایش چشمگیری داشت.

در دهه ۵۰ کل تولیدات ناشران کشور سالانه کمتر از ۲۰۰عنوان جدید بوده‌ است، اما امروزه ناشرانی داریم که به‌تنهایی در یک سال ۲۰۰ عنوان کتاب جدید منتشر و روانه بازار می‌کنند. این یعنی با توسعه تکنولوژی‌های چاپ، صنعت نشر نیز گسترده شده و تعداد ناشران افزایش پیدا کرده است.

انتشار کتاب از طریق چاپ افست، ایجاب می‌کرد که ناشر تعداد زیادی از یک عنوان کتاب را چاپ کند، اما با روی کار آمدن دستگاه‌های چاپ دیجیتال، ناشر می‌تواند از یک عنوان کتاب، فقط یک جلد منتشر کند. این امکان باعث می‌شود که ناشر به جای آنکه روی تامین کاغذ تمرکز کند، روی تامین محتوا متمرکز شود. بنابراین فناوری‌های نوین، تاثیر زیادی روی صنعت نشر دارند.

افزایش تعداد ناشران ربطی به ابتذال بازار کتاب ندارد!

در سال‌های اخیر تعداد افرادی که توانستند مجوز نشر دریافت کنند، افزایش پیدا کرده است. برخی می‌گویند؛ افزایش تعداد ناشران موجب کاهش کیفیت محتوای کتاب‌ها شده است اما ما باید بدانیم که در خیلی از کشورها، اصلا مجوز نشر وجود ندارد و هرکسی به راحتی می‌تواند ناشر بشود.

هم‌اکنون بیش از ۱۰۰هزار ناشر در آمریکا فعال هستند. در آن کشور هرکسی که بتواند ۵ عنوان کتاب منتشر کند، به عنوان ناشر شناخته می‌شود. آیا اینکه راحت بشود ناشر شد و کتاب منتشر کرد، باعث بی‌کیفیت شدن آثار و  ابتذال بازار کتاب در آمربکا شده است؟ خیر!

می‌توانند با تکیه بر دانش و توجه به اعتبار مراکز نشر، کتاب‌های خوب را شناسایی کنند. پس این ادعا که با افزایش تعداد ناشران، بازار کتاب‌های بی‌کیفیت و خراب می‌شود، ادعای درستی نیست. زیرا کتاب‌های بی‌کیفیت تاثیری روی کتاب‌های با کیفیت ندارند.

ممکن است برخی تصور کنند که بهتر است کتاب‌های بی‌کیفیت و نویسندگان آن‌ها حذف شوند و تعدادی ناشر و نویسنده خاص باقی بمانند؛ این تصور با جریان نشر تضاد دارد و باعث از بین رفتن خلاقیت‌ها می‌شود. تمام نویسندگانی که در حال حاضر خوب می‌نویسند، یک زمانی بد می‌نوشتند. یک مترجم خوب از اول خوب نبوده و به‌مرور در کار خود به مهارت و شهرت رسیده است.

سهم ۹۳ درصدی کتاب‌های چاپی  و مسأله کاغذ

وابستگی نشر چاپی ما به کاغذ خیلی زیاد است و کاغذ وابستگی زیادی به منابع ارزی و واردات دارد؛ بنابراین تحریم‌ها واردات کاغذ و نشر کتاب را با چالش مواجه کرده‌اند. وزارت ارشاد در دوره‌ای تلاش کرد که دسترسی ناشران به کاغذ را تسهیل کند اما این تلاش‌ها چندان راهگشا نبودند.

برخی از کارشناسان معتقد بودند که کشور ما برای تامین کاغذ کافی، باید در تولید کاغذ خودکفا شود اما امکان انجام این کار نیست؛ زیرا خودکفایی در تولید کاغذ مستلزم دسترسی به دستگاه‌های مخصوص و بهره‌گیری از آنهاست و تامین دستگاه‌های مذکور نیاز به سرمایه‌گذاری‌های زیادی دارد.

در نهایت باید به این امر توجه داشت که تامین کاغذ، همواره یکی از چالش‌های ناشران بوده و هست؛ زیرا همچنان بیش از ۹۳درصد از گردش مالی صنعت چاپ از محل تولید کتاب‌های چاپی تامین می‌شود.

هم‌اکنون با افزایش مشکلات اقتصادی، کتاب از سبد خرید بسیاری از خانواده‌ها حذف شده و در نتیجه، سودآوری کتاب پایین آمده است و باید این مورد را هم به فهرست مشکلات فعلی ناشران اضافه کرد.

صنعت نشر و سرنوشت مبهم کپی‌رایت

ایران عضو معاهده برن نیست و از قانون کپی‌رایت تبعیت نمی‌کند؛ بنابراین امکان ترجمه هم‌زمان یک کتاب توسط مترجمان و ناشران مختلف وجود دارد. در این شرایط ممکن است که یک‌باره ده‌ها ترجمه از یک کتاب وارد بازار شود و سودآوری ناشران را کاهش دهد.

در واقع ناشران بعضا موفق به انتشار کتاب‌های پر‌فروشی می‌شوند که نمی‌توانند آن‌ها را خوب بفروشند! زیرا زیرا سودآوری از تولید آن کتاب بین ۱۰ها ناشر تقسیم می‌شود. این مشکل فقط با پیوستن ایران به قراردادهای جهانی چون کنوانسیون برن و پذیرفتن قانون حق کپی رایت حل می‌شود.

هم‌اکنون کتاب‌های فیک، بی‌بار، بی‌بن، بی‌محتوا و بی‌اثر در حوزه نشر زیاد هستند و انتشار کتاب‌های بی‌اهمیت زیاد شده است؛ زیرا ترجمه کتاب راحت و بدون اجازه گرفتن از ناشر خارجی انجام می‌شود.

معضل دیگری که در این شرایط پیش‌ آمده، تولید کتاب‌هایی است که در واقع تالیف (ترجمه) نیستند و کپی‌کاری به حساب می‌آیند. تولید کتاب‌های کپی و انتشار آنها به عنوان کتاب‌های تالیفی برای اساتید و مدیران دولتی امتیاز دارد اما به درد مخاطبان نمی‌خورند. این یکی از آفت‌های صنعت نشر است.

تاثیر هوش مصنوعی در آینده‌ی نشر

بهتر است که شبکه نشر از تغییرات تکنولوژیک استقبال کند؛ زیرا خود نشر زاییده تغییرات تکنولوژیک است و می‌تواند با استفاده از ظرفیت‌های، جدید رشد و گسترش پیدا کند. هوش مصنوعی یکی از تغییرات تکنولوژیک است که تاثیر زیادی روی صنعت نشر گذاشته و خواهد گذاشت.

هوش مصنوعی به ناشران کمک می‌کند که رفتار مخاطب را آنالیز کنند؛ اما نشر ما شاکله قوی ندارد و از نبود ناشران بزرگ رنج می‌برد. بنابراین فعالانش نمی‌توانند درزمینه هوش مصنوعی در مراحل مختلف کار، سرمایه‌گذاری کنند. درواقع قدرت مالی صنعت نشر کشور ما اجازه نمی‌دهد که این صنعت آنطور که باید و شاید تغییر کند.

ناشران ما برخلاف تصور برخی از صاحب نظران، در مقابل استفاده از هوش مصنوعی مقاومت نمی‌کنند؛ زیرا توان مقاومت کردن ندارند و فقط می‌توانند از ظرفیت‌های به وجود آمده، استفاده کنند.

تغییرات تکنولوژی در جهان به گونه‌ای است که خارج از دسترس ناشرهاست و این باعث می‌شود فعالان صنعت نشر نتوانند برای حل بخش زیادی از مشکلاتشان کاری انجام بدهند. از طرف دیگر شبکه نشر ایران انسجام صنفی خوبی ندارد؛ یعنی ناشران ارتباط چندانی با هم ندارند و بیشترشان عضو اتحادیه‌ها و انجمن‌ها نیستند.

پیش‌بینی حذف مترجمان و ناشران متوسط

ممکن است کارکردهای هوش مصنوعی، در حوزه محتوا وابستگی ما به خارج از کشور را بیشتر بکنند. من پیشبینی می‌کنم که کشور ما در آینده، در حوزه‌هایی چون ترجمه و دوبله وابستگی‌های زیادی به هوش مصنوعی پیدا کند. اگر هوش مصنوعی بتواند کار ترجمه آثار را به خوبی انجام بدهد، مترجمان متوسط از چرخه نشر حذف خواهند شد.

می‌توانم تصور کنم که ممکن است در آینده، تعداد زیادی از ناشرها حذف شوند؛ زیرا آنچه هم‌اکنون ارائه می‌دهند، به اشکال دیگری ارائه خواهند شد و فروش کتاب پلتفرمی‌تر می‌شود.

هم‌اکنون نیز کتابفروشی‌های کوچک حذف شده‌اند و کتابفروشی‌های بزرگ به سمت ارائه خدمات دیگری در کنار فروش کتاب می‌روند. در واقع الآن کتابفروشی‌های ما فقط مکانی برای فروش کتاب نیستند.

ورود به بازارهای بین‌المللی با تکیه بر هوش مصنوعی

صنعت نشر با استفاده از ظرفیت‌ تکنولوژی‌های جدید نظیر هوش مصنوعی، کوچکتر نخواهد شد؛ بلکه بزرگتر می‌شود. دسترسی به محتوا و کتاب راحت‌تر خواهد شد و این برای صنعت نشر ما، یک فرصت است.

وقتی مرز زبانی ما با کشورهای دیگر به واسطه خدمات هوش مصنوعی برداشته شود، این امکان را خواهیم داشت که محتوای خودمان را با کمترین هزینه و دردسر به مخاطبانی از زبان‌های دیگر ارائه کنیم. این خود یک فرصت است که در حوزه نشر بین‌المللی فعال‌تر شویم.

به بار من ظرفیت‌های تکنولوژیک، همیشه جهش‌های بزرگی در حوزه محتوا و کتاب ایجاد کرده‌اند که هوش مصنوعی هم باعث این جهش خواهد شد؛ به‌خصوص برای فعالیت‌های بین‌المللی که از این منظر باید خودمان را آماده کنیم.